Niniejszy artykuł analizuje ewoluującą relację między wirtualnymi sieciami prywatnymi (VPN) a modelami bezpieczeństwa zero trust, w szczególności role technologii zero trust network access (ZTNA) i software‑defined perimeter (SDP) w nowoczesnych architekturach bezpieczeństwa korporacyjnego. Wyniki analizy pokazują, że ZTNA zasadniczo zastępuje funkcjonalność VPN dzięki lepszym kontrolom bezpieczeństwa i optymalizacji wydajności, choć relacja jest zniuansowana – tradycyjne VPN-y wciąż spełniają określone role w okresach przejściowych, a eksperci przewidują niemal całkowitą przestarzałość starszych technologii VPN w ciągu nadchodzącej dekady wraz z przyspieszeniem adopcji zero trust. Konwergencja tych technologii to nie tylko modernizacja techniczna, ale zmiana paradygmatu z bezpieczeństwa opartego na obwodzie na ciągłą weryfikację każdego żądania dostępu – niezależnie od lokalizacji użytkownika czy stanu urządzenia.
- Ewolucja bezpieczeństwa sieci – od VPN do zero trust
- Zrozumienie wirtualnych sieci prywatnych – architektura, możliwości i ograniczenia
- Architektura zero trust – zasady, filozofia i współczesne wymagania
- Zero trust network access (ZTNA) – nowoczesna alternatywa dla VPN
- Software-defined perimeter (SDP) – fundament wdrożenia zero trust
- Relacja między VPN a zero trust – zastąpienie, uzupełnienie czy współistnienie?
- Strategie wdrożeniowe i ścieżki transformacji
- Praktyczne kwestie i wyzwania
- Zaawansowane funkcje ZTNA i pojawiające się możliwości
- Perspektywy na przyszłość i spojrzenie branżowe
- Wnioski
- Bibliografia
Ewolucja bezpieczeństwa sieci – od VPN do zero trust
Historia bezpieczeństwa sieci korporacyjnych ujawnia fundamentalną zmianę filozofii architektonicznej napędzaną transformacją technologiczną i ewoluującym krajobrazem zagrożeń. Przez dekady wirtualne sieci prywatne stanowiły złoty standard bezpiecznego dostępu zdalnego, zapewniając szyfrowane tunele do zasobów firmowych. Model VPN wyrósł z epoki wyraźnie zdefiniowanych obwodów, ograniczonych populacji użytkowników i minimalnej roli chmury. Po pomyślnej autentykacji i zestawieniu tunelu użytkownik zyskiwał szeroki dostęp sieciowy, co implikowało domyślne zaufanie wewnątrz obwodu.
Cyfrowy krajobraz uległ jednak tektonicznym zmianom. Aplikacje i dane zostały zdecentralizowane przez chmurę, krytyczne zasoby wyszły poza tradycyjne centra danych, a hybrydowy i zdalny tryb pracy stał się normą. Skala połączeń wymagających zabezpieczenia wzrosła wykładniczo, a do środowiska dołączyły urządzenia o odmiennym poziomie bezpieczeństwa i zgodności.
Niedopasowanie architektury VPN do współczesnych wymagań widać w spadkach wydajności (backhaul ruchu do centrów danych), ekspozycji na ruch lateralny po kompromitacji oraz rosnącej złożoności operacyjnej. W odpowiedzi pojawiła się koncepcja zero trust, która zakłada, że żaden użytkownik, urządzenie ani aplikacja nie są zaufane z góry – „nigdy nie ufaj, zawsze weryfikuj”.
Zrozumienie wirtualnych sieci prywatnych – architektura, możliwości i ograniczenia
Wirtualne sieci prywatne działają jako szyfrowane tunele przez publiczny internet, chroniąc poufność i integralność transmisji. Wykorzystują standardy szyfrowania, takie jak AES‑256, oraz protokoły tunelowania, a dostęp zabezpiecza m.in. wieloskładnikowe uwierzytelnianie (MFA). Po autentykacji urządzenie otrzymuje wewnętrzny adres IP i zachowuje się jak w sieci firmowej.
Choć VPN wciąż bywa użyteczny dla dostępu do centralnych aplikacji on‑premises, jego podstawowa konstrukcja ma wady trudne do pogodzenia z dzisiejszą skalą i dynamiką:
- model „wszystko albo nic” po zalogowaniu daje zbyt szerokie uprawnienia i sprzyja ruchowi lateralnemu,
- wąskie gardła koncentratorów i backhaul do centrów danych obniżają wydajność aplikacji chmurowych,
- utrzymanie klientów, polityk i wyjątków dla partnerów zwiększa złożoność operacyjną,
- skalowanie wymaga kosztownej rozbudowy sprzętu i powiększa powierzchnię ataku,
- brak oceny kondycji urządzenia przed przyznaniem dostępu prowadzi do jednolitych uprawnień dla systemów o różnej zgodności.
Badania wskazują, że po wstępnym naruszeniu atakujący potrzebują średnio zaledwie 84 minut, aby rozpocząć ruch lateralny. W modelu VPN ograniczenie skutków takiego zdarzenia jest szczególnie trudne.
Architektura zero trust – zasady, filozofia i współczesne wymagania
Zero trust odrzuca domyślne zaufanie i rozkłada kontrolę na cały łańcuch dostępu. To odwrócenie modelu z „ufaj wewnątrz, weryfikuj na zewnątrz” na „nigdy nie ufaj, zawsze weryfikuj”.
Kluczowe filary zero trust można streścić następująco:
- Ciągła weryfikacja – autentykacja i autoryzacja odbywają się kontekstowo i są oceniane w trakcie całej sesji;
- Najmniejsze uprawnienia – dostęp przyznawany jest wyłącznie w zakresie niezbędnym, na poziomie aplikacji i obciążeń;
- Mikrosegmentacja – wiele małych, izolowanych stref komunikacji ogranicza potencjalny zasięg ataku;
- Założenie naruszenia – architektura minimalizuje wpływ incydentów i przyspiesza detekcję oraz reakcję;
- Widoczność i analityka – kompleksowe logowanie i monitoring umożliwiają wykrywanie anomalii i wymuszanie zgodności.
Praktyczna realizacja filarów wymaga dojrzałego IAM, zarządzania urządzeniami (MDM/EDR) oraz telemetrii do podejmowania adaptacyjnych decyzji dostępowych.
Zero trust network access (ZTNA) – nowoczesna alternatywa dla VPN
ZTNA implementuje zasady zero trust dla zdalnego dostępu do aplikacji, bez wystawiania infrastruktury na internet. Domyślnie odmawia dostępu i tworzy tunele specyficzne dla aplikacji, dzięki czemu użytkownik nie „widzi” sieci – jedynie autoryzowaną aplikację.
W odróżnieniu od koncentratorów VPN, użytkownik łączy się z brokerem dostępu, który ocenia żądanie względem polityk i postawy urządzenia, po czym zestawia szyfrowany tunel do konkretnej aplikacji. To podejście z natury blokuje ruch lateralny.
Poniższa tabela syntetycznie porównuje VPN i ZTNA w najważniejszych obszarach:
| Obszar | VPN | ZTNA |
|---|---|---|
| Model dostępu | szeroki dostęp sieciowy po autentykacji | dostęp aplikacyjny z domyślną odmową |
| Kontrola uprawnień | IP/segmenty, ograniczona granulacja | tożsamość + kontekst urządzenia i użytkownika |
| Ruch lateralny | wysokie ryzyko po kompromitacji | ograniczony przez mikro‑tunele 1:1 |
| Wydajność | backhaul przez centra danych, większe opóźnienia | lokalne bramy, bezpośrednie ścieżki użytkownik–aplikacja |
| Skalowalność | zależna od sprzętu i HA koncentratorów | natywna chmura, skalowanie elastczne |
| Postawa urządzeń | zwykle brak egzekwowania | wbudowana ocena zgodności (MDM/EDR, szyfrowanie, łatki) |
| Widoczność i audyt | logi sieciowe o ograniczonej wartości kontekstowej | pełne ścieżki audytowe „kto do czego i kiedy” |
| Czas wdrożenia | tygodnie/miesiące + sprzęt | dni, usługa chmurowa „gotowa do użycia” |
Korzyści ZTNA dla rozproszonych zespołów i aplikacji chmurowych są szczególnie wyraźne: geograficznie rozproszone punkty dostępu, inteligentne trasowanie, wsparcie split tunneling i centralne zarządzanie politykami upraszczają operacje i poprawiają UX.
Software-defined perimeter (SDP) – fundament wdrożenia zero trust
SDP tworzy programowo wirtualne obwody wokół zasobów: aplikacje i infrastruktura są domyślnie niewidoczne, a dostęp powstaje wyłącznie po jawnej autoryzacji przez płaszczyznę kontrolną. To znacząco zmniejsza powierzchnię ataku i utrudnia rozpoznanie środowiska przez napastników.
Elementy architektury SDP i ich role przedstawiają się następująco:
- Kontroler SDP – punkt podejmowania decyzji autoryzacyjnych na podstawie polityk i kontekstu;
- Brama SDP – punkt egzekwowania, który zestawia i nadzoruje dozwolone przepływy;
- Klient/żądający – inicjuje żądanie dostępu i po autoryzacji otrzymuje tunel sesyjny.
Po uwierzytelnieniu kontroler instruuje bramę, by ustanowiła szyfrowany tunel 1:1 do konkretnego zasobu. Po zakończeniu sesji tunel jest niszczony, a reszta środowiska pozostaje niewidoczna. Sama kompromitacja poświadczeń nie wystarcza – niespełniona zgodność urządzenia blokuje dostęp.
Relacja między VPN a zero trust – zastąpienie, uzupełnienie czy współistnienie?
Relacja między VPN a zero trust zależy od kontekstu i etapu transformacji. Konsensus branżowy wskazuje, że ZTNA zasadniczo zastępuje VPN w zabezpieczaniu dostępu zdalnego, lecz organizacje często przechodzą przez okres współistnienia obu technologii.
ZTNA zapewnia lepsze bezpieczeństwo, wydajność i skalowalność, a prognozy (np. Gartner) wskazują, że do 2025 r. większość nowych wdrożeń dostępu zdalnego będzie oparta na ZTNA. Jednocześnie istnieją scenariusze komplementarne: VPN bywa używany do ogólnej łączności urządzenie–internet, a ZTNA do dostępu aplikacyjnego i blokowania ruchu lateralnego.
Część organizacji modernizuje istniejące VPN, wprowadzając polityki świadome tożsamości, by egzekwować zasadę najmniejszych uprawnień na warstwie sieci. Praktyczny horyzont pełnej wymiany w dużych przedsiębiorstwach często sięga wczesnych lat 30., co czyni współistnienie rozsądnym stanem przejściowym.
Strategie wdrożeniowe i ścieżki transformacji
Skuteczne przejście do zero trust wymaga fazowego planu, który ogranicza ryzyko i minimalizuje zakłócenia. Kluczowe etapy i dobre praktyki można zarysować następująco:
- Faza pierwsza – mapowanie grup użytkowników i aplikacji, osiągnięcie parytetu funkcjonalnego z VPN, pilotaże z niskim ryzykiem;
- Faza druga – wprowadzenie mikrosegmentacji, doprecyzowanie polityk pod zasadę najmniejszych uprawnień, priorytetyzacja zasobów krytycznych;
- Faza trzecia – rozszerzenie na użytkowników on‑site i komunikację workload‑to‑workload, ujednolicenie podejścia dla chmury i on‑prem;
- Mierniki i monitoring – redukcja ekspozycji aplikacji, przejście z dostępu sieciowego na aplikacyjny, powszechne MFA, panele na żywo i regularne przeglądy polityk;
- Zmiana organizacyjna – zaangażowanie interesariuszy, edukacja użytkowników i komunikacja korzyści (często lepsza wydajność i UX niż w VPN).
Praktyczne kwestie i wyzwania
Transformacja wykracza poza technologię. Poniżej najczęstsze przeszkody, które warto uwzględnić w planie:
- Dziedziczone aplikacje – wymagają dostępu na poziomie IP, co pociąga za sobą koszty mostkowania lub modernizacji;
- Opór kulturowy – „działa wystarczająco dobrze” utrudnia zmianę; potrzebne jest transparentne zarządzanie zmianą;
- Złożoność multicloud/OT – spójne polityki w chmurach i środowiskach IoT/OT, gdzie agent ZTNA bywa niemożliwy;
- Definicja polityk – przełożenie RBAC na granularne reguły ujawnia nadmiarowe uprawnienia i długi techniczny;
- Integracja z IAM – dojrzała tożsamość pomaga, ale jej brak wymaga równoległych inwestycji;
- Wydajność – należy zweryfikować architekturę bram i trasowanie; testy wydajności przed pełnym rolloutem są kluczowe.
Zaawansowane funkcje ZTNA i pojawiające się możliwości
Nowoczesne platformy ZTNA wykorzystują AI/ML i analitykę behawioralną, by zwiększyć bezpieczeństwo i uprościć operacje:
- Segmentacja aplikacyjna wspierana ML – automatyczne odkrywanie zależności i rekomendacje reguł ograniczające ekspozycję;
- Ocena postawy urządzeń – integracja z MDM/EDR (łatki, AV/AM, szyfrowanie) i adaptacyjny dostęp zależny od zgodności;
- Ciągła ocena ryzyka – wykrywanie anomalii, dodatkowe wyzwania uwierzytelniające i dynamiczne ograniczenia;
- Integracja z SASE – połączenie ZTNA z SWG, CASB, FWaaS, SD‑WAN i ujednolicone zarządzanie w chmurze.
Perspektywy na przyszłość i spojrzenie branżowe
Zero trust szybko dojrzewa. ZTNA i SDP stają się fundamentem domyślnego modelu bezpieczeństwa, a Gartner prognozuje, że do 2025 r. większość nowych wdrożeń dostępu zdalnego oprze się na ZTNA. Rynek rośnie dwucyfrowo, co demokratyzuje zero trust także w MŚP.
Nie wszystkie organizacje przyjmą ten model w tym samym tempie. Specjalistyczne przypadki użycia będą utrzymywać VPN przez lata, lecz domyślnym wyborem dla nowych wdrożeń pozostanie ZTNA. Standaryzacja (np. NIST SP 800‑207, CISA Zero Trust Maturity Model) i konsolidacja w ramach SASE obniżają bariery migracji.
Wnioski
Relacja między technologią VPN a modelami zero trust to fundamentalna transformacja architektury bezpieczeństwa, obejmująca zmianę filozofii kontroli dostępu. ZTNA funkcjonalnie zastępuje VPN w nowoczesnych środowiskach, dostarczając lepsze bezpieczeństwo, wydajność i skalowalność, choć praktyka zwykle oznacza okres współistnienia.
Dowody pokazują, że tradycyjny VPN jest niewystarczający wobec rozproszonych zespołów, architektur chmurowych i zaawansowanych zagrożeń. ZTNA, wspierane przez SDP, dzięki domyślnej odmowie, dostępowi opartemu na tożsamości i kontekście, mikrosegmentacji oraz ciągłej weryfikacji redukuje powierzchnię ataku, blokuje ruch lateralny i przyspiesza detekcję incydentów.
Przejście do zero trust przebiega fazowo – od dostępu zdalnego, przez mikrosegmentację, po konsolidację w SASE. Organizacje, które planują realistycznie, definiują mierniki i angażują interesariuszy, uzyskują wymierne korzyści bezpieczeństwa i operacyjne, lepiej odpowiadając na potrzeby chronienia rozproszonych zespołów i nowoczesnych aplikacji.
Bibliografia
Cloudflare. (b.d.). VPN Replacement | Zero Trust. Pobrano z https://www.cloudflare.com/zero-trust/solutions/vpn-replacement/
Palo Alto Networks. (b.d.). What Is Zero Trust Network Access (ZTNA). Pobrano z https://www.paloaltonetworks.com/cyberpedia/what-is-zero-trust-network-access-ztna
Twingate. (b.d.). What is a VPN alternative. Pobrano z https://www.twingate.com/blog/what-is-a-vpn-alternative
Zscaler. (b.d.). Evolution of Secure Access: From VPN to SDP-Enabled Zero Trust Network Access (ZTNA). Pobrano z https://www.zscaler.com/blogs/product-insights/evolution-secure-access-vpn-sdp-enabled-zero-trust-network-access-ztna
Zscaler. (b.d.). What Is Zero Trust Network Access (ZTNA)? – Benefits & Overview. Pobrano z https://www.zscaler.com/resources/security-terms-glossary/what-is-zero-trust-network-access
TechTarget. (b.d.). VPN vs. zero trust vs. SDP: What’s the difference? Pobrano z https://www.techtarget.com/searchnetworking/feature/SDP-vs-VPN-vs-zero-trust-networks-Whats-the-difference
Cloudflare. (b.d.). What is a software-defined perimeter? | SDP vs. VPN. Pobrano z https://www.cloudflare.com/learning/access-management/software-defined-perimeter/
Cloudbric. (b.d.). ZERO TRUST vs ZTNA vs SDP. Pobrano z https://www.cloudbric.com/zero-trust-vs-ztna-vs-sdp/
NIST. (2025). Implementing a Zero Trust Architecture: Full Document. Pobrano z https://pages.nist.gov/zero-trust-architecture/
Zscaler. (b.d.). Evolution of Secure Access: From VPN to SDP-Enabled Zero Trust Network Access (ZTNA). Pobrano z https://www.zscaler.com/blogs/product-insights/evolution-secure-access-vpn-sdp-enabled-zero-trust-network-access-ztna
Zscaler. (b.d.). What is a Software Defined Perimeter (SDP)? Pobrano z https://www.zscaler.com/resources/security-terms-glossary/what-is-software-defined-perimeter
SonicWall. (b.d.). Understanding the Interplay of ZTNA, SDP, SSE and SASE in Modern Cybersecurity. Pobrano z https://www.sonicwall.com/blog/understanding-the-interplay-of-ztna-sdp-sse-and-sase-in-modern-cybersecurity
Cloud Security Alliance. (2020). Software-Defined Perimeter (SDP) and Zero Trust. Pobrano z https://cloudsecurityalliance.org/artifacts/software-defined-perimeter-and-zero-trust
TechTarget. (b.d.). VPN vs. zero trust vs. SDP: What’s the difference? Pobrano z https://www.techtarget.com/searchnetworking/feature/SDP-vs-VPN-vs-zero-trust-networks-Whats-the-difference
Zscaler. (b.d.). How Does ZTNA Replace Traditional VPN Solutions? | Zpedia. Pobrano z https://www.zscaler.com/zpedia/how-does-ztna-replace-traditional-vpn-solutions
Zscaler. (b.d.). Evolution of Secure Access: From VPN to SDP-Enabled Zero Trust Network Access (ZTNA). Pobrano z https://www.zscaler.com/blogs/product-insights/evolution-secure-access-vpn-sdp-enabled-zero-trust-network-access-ztna
Palo Alto Networks. (b.d.). What Is Zero Trust Architecture? Key Elements and Use Cases. Pobrano z https://www.paloaltonetworks.com/cyberpedia/what-is-a-zero-trust-architecture
Palo Alto Networks. (b.d.). What Is Zero Trust Network Access (ZTNA). Pobrano z https://www.paloaltonetworks.com/cyberpedia/what-is-zero-trust-network-access-ztna
Zscaler. (b.d.). Why Replace VPN Solutions with Zero Trust Security? Pobrano z https://www.zscaler.com/blogs/product-insights/replace-vpn-with-zero-trust-security
Encrypt.me Security Blog. (2019). Can ZTNA and VPN coexist? Pobrano z https://blog.encrypt.me/2019/11/07/can-ztna-and-vpn-coexist/
AppGate. (b.d.). Zero Trust Remote Access — VPN to ZTNA eBook. Pobrano z https://www.appgate.com/blog/zero-trust-remote-access
Cloudflare. (b.d.). Network-focused migration from VPN concentrators to Zero Trust Network Access. Pobrano z https://developers.cloudflare.com/reference-architecture/design-guides/network-vpn-migration/
TechTarget. (b.d.). VPN vs. zero trust vs. SDP: What’s the difference? Pobrano z https://www.techtarget.com/searchnetworking/feature/SDP-vs-VPN-vs-zero-trust-networks-Whats-the-difference
Zscaler. (b.d.). How AI is Powering ZTNA to be the Most Reliable Way to Segment Applications. Pobrano z https://www.zscaler.com/blogs/product-insights/how-ai-powering-ztna-be-most-reliable-way-segment-applications
Exium. (b.d.). Device Posture Check for Zero Trust Network Access. Pobrano z https://docs.exium.net/en/public/Briefs/ZTNA/Zero-Trust-Network-Access-Using-Device-Posture-Check
Cisco. (b.d.). What Is Zero Trust Network Access (ZTNA)? Pobrano z https://www.cisco.com/site/us/en/learn/topics/security/what-is-zero-trust-network-access-ztna.html
Versa Networks. (b.d.). 5 reasons to implement Least Privilege Access with ZTNA. Pobrano z https://versa-networks.com/blog/least-privilege-access-the-cornerstone-of-zero-trust-network-access-ztna/
TechTarget. (b.d.). VPN vs. zero trust vs. SDP: What’s the difference? Pobrano z https://www.techtarget.com/searchnetworking/feature/SDP-vs-VPN-vs-zero-trust-networks-Whats-the-difference
OpenVPN Blog. (b.d.). Lateral Movement: What It Is & How to Prevent It. Pobrano z https://blog.openvpn.net/lateral-movement-prevention/
Zero Networks. (b.d.). What is Zero Trust Network Access (ZTNA)? Pobrano z https://zeronetworks.com/blog/what-is-zero-trust-networks-access-ztna
CrowdStrike. (b.d.). What is Zero Trust? – Guide to Zero Trust Security. Pobrano z https://www.crowdstrike.com/en-us/cybersecurity-101/zero-trust-security/
Zero Networks. (b.d.). How to Prevent Lateral Movement: Cybersecurity Risks and Strategies. Pobrano z https://zeronetworks.com/blog/how-to-prevent-lateral-movement-cybersecurity-risks-strategies
Twingate. (2022). How Zero Trust Network Access Reduces Network Latency. Pobrano z https://www.twingate.com/blog/ztna-reduces-network-latency
Ekata. (b.d.). Zero-trust identity and continuous authentication. Pobrano z https://ekata.com/resource/continuous-authentication-for-zero-trust-identity-verification/
CDO Trends. (b.d.). Implementing Zero Trust: Why Most Organizations Struggle. Pobrano z https://www.cdotrends.com/story/4674/implementing-zero-trust-why-most-organizations-struggle
Illumio. (b.d.). 3 Takeaways from the 2025 Gartner Market Guide for Network Security Microsegmentation. Pobrano z https://www.illumio.com/blog/3-takeaways-from-the-2025-gartner-market-guide-for-network-security-microsegmentation
Zscaler. (b.d.). VPN vs. ZTNA: Which is Better for Secure Remote Access? Pobrano z https://www.zscaler.com/blogs/product-insights/vpn-vs-ztna-which-better-secure-remote-access
Logically. (b.d.). ZTNA Adoption: A Road Map For Organization Leaders. Pobrano z https://logically.com/blog/ztna-adopation-organization-roadmap/
Palo Alto Networks. (b.d.). Gartner: Predicts 2025: Scaling Zero-Trust Technology and Resilience. Pobrano z https://www.paloaltonetworks.com/resources/research/gartner-predicts-2025-zero-trust-and-resilience-sase
GoodAccess. (b.d.). ZTNA vs VPN: The ultimate showdown. Pobrano z https://www.goodaccess.com/blog/ztna-vs-vpn
TechTarget. (b.d.). VPN vs. zero trust vs. SDP: What’s the difference? Pobrano z https://www.techtarget.com/searchnetworking/feature/SDP-vs-VPN-vs-zero-trust-networks-Whats-the-difference
NIST. (b.d.). Zero Trust Architecture – NIST Technical Series Publications. Pobrano z https://nvlpubs.nist.gov/nistpubs/SpecialPublications/NIST.SP.800-207.pdf
CloudRadius. (b.d.). How to Add Identity Context to RADIUS Auth for ZTNA. Pobrano z https://www.cloudradius.com/identity-radius-auth-for-ztna/
Microsoft Learn. (b.d.). Secure networks with SASE, Zero Trust, and AI. Pobrano z https://learn.microsoft.com/en-us/security/zero-trust/deploy/networks
Zscaler. (b.d.). Zero Trust Network Access (ZTNA) – Benefits & Overview. Pobrano z https://www.zscaler.com/resources/security-terms-glossary/what-is-zero-trust-network-access
GoodAccess. (b.d.). Zero Trust Segmentation: All you need to know. Pobrano z https://www.goodaccess.com/blog/zero-trust-segmentation
TechTarget. (b.d.). VPN vs. zero trust vs. SDP: What’s the difference? Pobrano z https://www.techtarget.com/searchnetworking/feature/SDP-vs-VPN-vs-zero-trust-networks-Whats-the-difference
Check Point Software. (b.d.). SASE vs. ZTNA: What’s The Difference? Pobrano z https://www.checkpoint.com/cyber-hub/network-security/what-is-secure-access-service-edge-sase/sase-vs-ztna/
Microsoft Security. (b.d.). Zero Trust Strategy & Architecture. Pobrano z https://www.microsoft.com/en-us/security/business/zero-trust
Zscaler. (b.d.). Zero Trust Network Access (ZTNA) – Benefits & Overview. Pobrano z https://www.zscaler.com/resources/security-terms-glossary/what-is-zero-trust-network-access
SEI U.S. (b.d.). Secure access service edge (SASE) in a nutshell. Pobrano z https://www.seic.com/our-insights/secure-access-service-edge-sase-nutshell
Trend Micro. (b.d.). Zero Trust Secure Access. Pobrano z https://www.trendmicro.com/en_us/business/products/network/zero-trust-secure-access.html
Zscaler. (b.d.). VPN Security: Are VPNs Safe? Pobrano z https://www.zscaler.com/zpedia/vpn-security
Zscaler. (b.d.). 5 Predictions for Zero Trust and SASE in 2025: What’s Next? Pobrano z https://www.zscaler.com/blogs/product-insights/5-predictions-zero-trust-and-sase-2025-what-s-next
CybeReady. (b.d.). The Complete Guide to the Zero Trust Maturity Model. Pobrano z https://cybeready.com/zero-trust-maturity-model/
Expert Insights. (2025). Zero Trust Adoption Statistics and Trends in 2025. Pobrano z https://expertinsights.com/zero-trust/zero-trust-adoption-statistics-and-trends
Vistrada. (b.d.). The CISA Zero Trust Maturity Model: A Definitive Guide. Pobrano z https://vistrada.com/resources/insights/cisa-zero-trust-maturity-model